Het woningcomplex van De Dageraad in Amsterdam-zuid, van architecten Michel de Klerk en Piet Kramer, is een van de mooiste voorbeelden van de architectuur van de Amsterdamse School. Golvende daken, torentjes op het centrale plein, horizontale vlakken dakpannen, allerlei soorten baksteen in de meest uiteenlopende metselverbanden en zelfs de voegen hebben een kleur die overeenstemt met de kleur van de baksteen. Je komt ogen tekort.
Het was het eerste woningproject van de Amsterdamse Woningstichting De Dageraad. In 1922 was het complex voltooid – op een terrein en een stratenplan dat oorspronkelijk bedoeld was voor een ziekenhuis.
Ik ken het nog uit de tijd dat ik werkte bij de Amsterdamse Woningbouwvereniging De Dageraad, van 1983 tot 1991. Ik was daar onder meer verantwoordelijk voor communicatiezaken.
Mijn Dageraad-ervaring van vele jaren geleden was voor mij ook een reden om het Dageraadmuseum te willen bezoeken dat sinds enkele jaren in een van de oorspronkelijke winkelpanden is gevestigd. Het is een dependance van het grotere museum in dat andere toonaangevende Amsterdamse Schoolcomplex: Het Schip. Prijzenswaardig detail: op het museum in de Burgemeester Tellegenstraat hangt de rode vlag aan de vlaggenstok. De Dageraad was immers sterk geworteld in de sociaaldemocratie.
Het museumpand zelf is betrekkelijk klein – informatie over de architecten, over Plan Zuid (ontworpen door Berlage) en dergelijke. Er is een aardig ingerichte kamer in de stijl van rond 1925.
Het eigenlijke museum, hield de (vrijwillige) gids ons voor, is veel groter dan het winkelpand: namelijk het woningcomplex zelf. En daar had-ie gelijk in. Tijdens een rondleiding wees hij het groepje geïnteresseerden in zijn kielzog vol enthousiasme op de bijzondere details waarmee de architecten de volkswoningbouw naar een hoger plan wilden tillen en een bijzonder esthetisch geheel creëerden. Balkonnetjes die nauwelijks méér zijn dan een fraaie architectonische toevoeging, ze zijn niet echt functioneel. Uitbouwen die de aanblik van het complex completeren, maar waarvan je je afvraagt of de bewoner die überhaupt kan gebruiken. Op de nok van een van de daken: de haan die de rode dageraad kraait, die je ook ziet in het logo dat de architecten ontwierpen voor de woningstichting. Golvende baksteenelementen, erkertjes in trappenhuizen en uitkragingen die er eigenlijk alleen maar voor het mooi zijn. Het Rijksmonument (sinds 1974) wordt uiteraard gewoon bewoond.
Ik dacht dat ik wel wat van het complex van De Dageraad afwist, maar een deskundige gids biedt absoluut meerwaarde en laat je zaken zien die je anders misschien volstrekt zou missen. Zoals het bibliotheekgebouw (‘leeszaal’) in de Coöperatiehof, ter verheffing van het volk.
Ik heb voor de zekerheid nog eens de geschiedenis van De Dageraad nagelezen die ik in 1991 schreef bij het 75-jarig bestaan van De Dageraad. Hier als download (pdf, ca. 7 mb), zie pagina’s 5-10.
